Πρωτίστως, θα πρέπει να ορίσουμε τι είναι εργοθεραπεία . Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Εργοθεραπευτών (World Federation of Occupational Therapists – W.F.O.T.) το 2012 όρισε ότι «η Εργοθεραπεία είναι ένα επάγγελμα υγείας το οποίο πραγματεύεται την προώθηση της υγείας και της ευημερίας μέσω του έργου». «Έργο» καλούνται όλες οι καθημερινές μας δραστηριότητες.
Το επόμενο πιθανώς ερώτημα που δημιουργείται είναι με ποια άτομα «δουλεύει» ο Εργοθεραπευτής. Ο Εργοθεραπευτής μπορεί να συνεργαστεί με ανθρώπους όλων των ηλικιών (μικρά παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους) που παρουσιάζουν αναπηρίες, περιορισμούς στην εκτέλεση δραστηριοτήτων και δυσλειτουργίες (άτομα με κινητικές, νευρολογικές, ψυχοκοινωνικές, αισθητηριακές, γνωστικές, αναπτυξιακές ή μαθησιακές διαταραχές) καθώς και άτομα με κοινωνικούς περιορισμούς (φυλακισμένοι, πρόσφυγες, άστεγοι)
Τώρα θα αναφερθούμε στο τι κάνει ένας Εργοθεραπευτής και συγκεκριμένα τι κάνει ένας Εργοθεραπευτής που συνεργάζεται με παιδιά.
Ο Εργοθεραπευτής αξιολογεί το παιδί σε διάφορους τομείς εκτέλεσης με βάση τα αναμενόμενα αναπτυξιακά πρότυπα και κρίνει εάν το παιδί είναι ανώριμο ή όχι. Σε περίπτωση που είναι ανώριμο ή εάν εμφανίζονται κάποιες αποκλίσεις, ο Εργοθεραπευτής μέσω θεραπευτικών δραστηριοτήτων έχει ως στόχο να επιτύχει το αναμενόμενο επίπεδο εκτέλεσης με βάση την ηλικία κάθε παιδιού.
Οι τομείς εκτέλεσης είναι οι Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής (Δ.Κ.Ζ.), η Εργασία ή οι Παραγωγικές Δραστηριότητες και το Παιχνίδι / Ελεύθερος Χρόνος. Συγκεκριμένα όμως για τα παιδιά, επειδή δεν εργάζονται, ο τομέας Εργασία στην ουσία είναι ο τομέας Σχολείο. Παρακάτω, θα αναφερθούμε σε κάθε τομέα ξεχωριστά, όμως θα πρέπει να τονίσουμε ότι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού κάθε δραστηριότητα μπορεί να εκτελείται, να μην εκτελείται ή να παρουσιάζει δυσκολίες.
Οι Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής – Αυτοφροντίδααναφέρονται σε εκείνες τις δραστηριότητες που πραγματοποιεί ένα παιδί στην καθημεριότητά του. Συγκεκριμένα, ο Εργοθεραπευτής θα πρέπει να γνωρίζει εάν ένα παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες:
- στην Τουαλέτα (εάν το παιδί καθυστερεί να μάθει να χρησιμοποιεί την τουαλέτα, εάν φοβάται το γιο – γιο ή τη λεκάνη ή τον θόρυβο που προέρχεται από το καζανάκι, εάν υπάρχουν αισθητηριακές / απτικές διαταραχές, εάν δεν μπορεί εύκολα να μεταβεί από την πάνα στην λεκάνη κ.ά.),
- στο Πλύσιμο Σώματος – Κεφαλής (εάν πλένεται μόνο του ή με βοήθεια ή πλένεται ακόμα μόνο από τους γονείς του, εάν δυσκολεύεται να χειριστεί το τηλέφωνο του ντουζ, εάν δεν του αρέσει η επαφή με το νερό κ.ά.),
- στο Χτένισμα – Βούρτσισμα Μαλλιών (χτενίζεται μόνο του – με βοήθεια ή ακόμα το χτενίζουν; πονάει όταν χτενίζεται γιατί δεν το κάνει σωστά ή γιατί δεν γνωρίζει να το κάνει σωστά; κ.ά.),
- στη Στοματική Υγιεινή (εάν παρουσιάζει δυσκολία χρήσης στην οδοντόβουρτσα ή στην οδοντόκρεμα κ.ά.),
- στην Ένδυση – Απόδυση (μπορεί να βάζει και να βγάζει μόνο του όλα του τα ρούχα; κουμπώνει – ξεκουμπώνει όλα τα κουμπιά του πουκαμίσου του; δένει – λύνει τα κορδόνια του παπουτσιού του; κλείνει – ανοίγει το φερμουάρ του μπουφάν του; επιλέγει ρούχα μόνο του ανάλογα με τον καιρό κ.ά.),
- στη Σίτιση και στο Φαγητό (εάν το παιδί χρησιμοποιεί σωστά τα μαχαιροπίρουνα, εάν αντιμετωπίζει στοματο – κινητικές δυσκολίες, εάν ανοίγει μόνο του συσκευασίες φαγητού, εάν δεν θέλει να μάθει να τρώει μόνο του γιατί έχει συνηθίσει να το ταΐζουν, εάν αντιμετωπίζει αισθητηριακές δυσκολίες ή άλλα προβλήματα, εάν δυσκολεύεται στη μετάβαση από αλεσμένο φαγητό σε μη αλεσμένο, εάν ακολουθεί τους τρόπους και τους κανόνες κατά το φαγητό, εάν προτιμάει να τρώει συγκεκριμένα φαγητά κ.ά.),
- στη Μετακίνηση (γνωρίζει τους δρόμους; προσέχει τα αυτοκίνητα; γνωρίζει πως δουλεύουν τα φανάρια; κ.ά),
- στον Ύπνο (εάν κοιμάται μόνο του ή με τους γονείς του, εάν κοιμάται αμέσως χωρίς φασαρίες και κλάματα, εάν έχει ανήσυχο ύπνο, εάν αντιμετωπίζει δυσκολίες – προβλήματα κ.ά).
Παιχνίδι – Ελεύθερος Χρόνος
Στην πρώιμη παιδική ηλικία το παιδί αρχίζει να εξερευνά όλα τα αντικείμενα που είναι γύρω του και το περιβάλλον. Σιγά – σιγά αρχίζει να μιμείται και να πραγματοποιεί επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες. Με τον καιρό, το παιδί γίνεται πιο κοινωνικό άρα του αρέσει να εμπλέκεται σε ομαδικές δραστηριότητες. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, παρατηρούμε ότι από τις απλές αλληλεπιδράσεις με τον ήχο και την αφή στη νηπιακή ηλικία, στην εφηβεία το παιδί ασχολείται με πολύπλοκες δραστηριότητες και με κατασκευές.
Συνεπώς, ο Εργοθεραπευτής θα πρέπει να γνωρίζει εάν το παιδί παίζει συνέχεια μόνο του ή και με παρέα π.χ. αθλήματα, εάν παίζει για πολύ ώρα ή όχι, εάν δυσκολεύεται στις μιμήσεις, σε ποιους χώρους προτιμάει να παίζει, εάν αντιμετωπίζει αισθητηριακές δυσκολίες, εάν σπάει συχνά τα παιχνίδια του, εάν περιμένει τη σειρά του, εάν κατανοεί τους κανόνες κ.α.
Σχολείο
Από τη προσχολική ηλικία το παιδί προετοιμάζεται για τις «απαιτήσεις» του σχολείου, δηλαδή ανάγνωση – γραφή – μαθηματικά. Όμως το σχολείο προσφέρει στο παιδί και τη δυνατότητα της κοινωνικοποίησης.
Ο Εργοθεραπευτής θα πρέπει να αξιολογήσει τις ικανότητες του παιδιού, να πραγματοποιήσει τροποποιήσεις όπου είναι εφικτό και να βοηθήσει το παιδί να συμμετέχει όσο το δυνατόν περισσότερο στα σχολικά προγράμματα και στις σχολικές δραστηριότητες.
Πιο συγκεκριμένα, ο Εργοθεραπευτής θα «εξετάσει» τη σύλληψη του μολυβιού, τα γράμματα του παιδιού (ευανάγνωστα κεφαλαία και μικρά γράμματα, η κατεύθυνση των γραμμάτων από τα αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω, ίσο μέγεθος), τη ταχύτητα του παιδιού στη γραφή, εάν γράφει πάνω στη γραμμή του τετραδίου, εάν υπάρχουν διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις, εάν δυσκολεύεται στη χρήση του ψαλιδιού και εάν ζωγραφίζει μέσα σε πλαίσιο.
Επίσης, θα αξιολογήσει τη δυνατότητα συγκέντρωσης του, τη μνήμη του, τη δυνατότητα επίλυσης προβλήματος, την ανοχή στην ματαίωση, την εκκίνηση – τον τερματισμό των δραστηριοτήτων, την κατανόηση εννοιών, την κατηγοριοποίηση, τη συνεργασία, τη δημιουργία φιλιών, την ικανότητά του να πιάνει αντικείμενα, να πετάει – κλωτσάει μπάλες, να τρέχει, να πηδάει, να ισορροπεί, να κινείται επιδέξια στο χώρο και να γνωρίζει το δεξιά – αριστερά.
Επιπρόσθετα, εάν προσανατολίζεται στο χώρο και στο χρόνο, εάν έχει αντοχή, εάν υπάρχει εμφανής καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του ή η ομιλία του είναι δυσνόητη και δεν αρθρώνει σωστά, εάν χρειάζεται περισσότερη εξάσκηση από άλλα παιδιά για να μάθει καινούρια πράγματα και εάν δυσκολεύεται να ακολουθήσει προφορικές οδηγίες.
Παραπάνω, έχουμε παραθέσει κάποιες – αρκετές – από τις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάσει ένα παιδί στη καθημερινότητά του και καλό θα ήταν σε αυτές τις περιπτώσεις να το αξιολογήσει και ένας Εργοθεραπευτής. Θα θέλαμε για άλλη μία φορά, να τονίσουμε ότι καθώς το παιδί μεγαλώνει, κατορθώνει να εκτελεί περισσότερες δραστηριότητες και πιο δύσκολες, άρα δεν θα πρέπει οι προσδοκίες μας να είναι μεγαλύτερες από αυτές της ηλικίας του.